"Улуус олоҕо": Уон кууруссаттан саҕаламмыт хаһаайыстыбалаах хаһаайка судаарыстыба көмөтүгэр махтанар

Кэбээйи улууһа Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл министиэристибэтин иһинэн үлэлиир федеральнай бырагыраамаларга балачча көхтөөтүк кыттар. Ол курдук, 2012-2017 сс. «Саҥа саҕалыыр эдэр бааһынай  хаһаайыстыба» федеральнай бырагырааманан уон аҕыс фермер, «Бааһынай хаһаайыстыба базатыгар дьиэ кэргэн пиэрмэтин тэрийии» бырагырааманан түөрт бааһынай хаһаайыстыба грант ылбыт. Оттон быйыл саҥа саҕалыыр бааһынайдарга анаммыт граҥҥа түөрт киһи тиксибит. Кинилэр тустарынан «Улуус пааспарыгар» кэпсиибит.

Сангаар бөһүөлэгэр олорор Лариса Кочнева үлэтин саҥа саҕалыыр бааһынай хаһаайыстыбатыгар анаммыт федеральнай бырагыраама 1,5 мөл. солк. суумалаах гранын иллэрээ сыл ылбыт. Итиэннэ ол үбүгэр тирэҕирэн, бөһүөлэк таһыгар  көтөр пиэрмэтин тутан дьэндэппит.

«Бу туга да суох иччитэх турар сир этэ, – диэн кэпсиир Лариса Владимировна. – Онон, электричество уотун киллэрииттэн саҕалаан барыта саҥаттан тутуу буолла. Бэлэм конструкцияларынан таҥан оҥоруу бастаан хайдах эрэ судургу соҕус курдуга да, ис-иһигэр киирдэххэ, үлэтэ элбэх, онуоха саамай сүрүнэ сирин дэхсилээн бетоннааһына эбит. Инньэ гынан, кууруссаларбытын быйыл саас эрэ аҕаллыбыт».

Сэндвич-панелынан тутуллубут сырдык-ыраас пиэрмэҕэ киирээппитин кытары кууруссалар эҕэрдэлээбиттии, көхтөөхтүк күйгүөрэ түстүлэр. Сүүс кыбадараат миэтэрэ иэннээх дьиэҕэ («хотоҥҥо» диэҕи эчи, киһи тыла тахсыбат) килиэккэлэр икки кэккэнэн сэлэлии, үрүт-үрдүлэригэр ууруллубуттар. Мин көрдөхпүнэ, барыта бэрт курдук эрээри, хаһаайка билигин да ситэриллэрэ элбэх, уота-күөһэ тардыллыахтаах, эбии сылытар батарыайа туруоруллуохтаах диир. Бу кууруссалары «Дьокуускайдааҕы  көтөрү иитэр баабырыка»  аһаҕас аахсыйаламмыт уопсастыбаттан ылбыттар. Олору аҕалыыга бөһүөлэк дьаһалтата көмөлөспүт, оттон көтөр аһылыгын хааччыйыыга улуустааҕы тыа хаһаайыстыбатын управлениета субсидия биэрбит.

– Саҥа саҕалыыр дьоҥҥо ити баһаам көмө, – диир хаһаайка. – Бурдукпутун кыһыҥҥы суолу баттаһан, балаччаны аҕалынныбыт. Күһүҥҥэ диэри тиийиэ диэн суоттанабыт. Бизнес-былааммыт быһыытынан, кууруссабыт ахсаанын биир тыһыынчаҕа тиэрдиэхтээхпит эрээри, ону барытын биирдэ буолбакка, кыра-кыралаан элбэтэн иһиэхпит. Билигин манна 310 куурусса баар, аны сайын, бэс ыйыгар,  өссө 300 кууруссаны аҕалыахпыт.

– Лариса Владимировна, эн промышленнай бөһүөлэк олохтооҕо, көтөрү иитиигэ хайдах ылыстыҥ?

–   Оҕо эрдэхпинэ эһэм мэлдьи куурусса иитэр буолан, онно көмөлөһөн улааппытым, инньэ гынан бу салааны санаам хотор. Бастаан уон кууруссаны ылан, хайдах усулуобуйаҕа тутары, тугу уонна төһөнү аһатары үөрэппитим. Онтон саҥа тэриллибит хаһаайыстыбаларга көмөлөһөр бырагыраама баарын истэммин, холонон көрөргө быһаарыммытым. Дьокуускайга, тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтигэр, бизнес-былааммытын көмүскүүрбүтүгэр улууспут баһылыга Игнатий Николаевич Спиридонов бэйэтинэн тэбис-тэҥҥэ сылдьыһан, көх-нэм буолан, көмөлөһөн, санаабытын күүһүрдэн, Кэбээйи улууһуттан тиийбит хас да фермер бары граҥҥа тиксибиппит. Ол үбүгэр тирэҕирэн, дьиэ кэргэн дьарыгын тэринэн, үлэлии-хамсыы сырыттахпыт. Билиҥҥитэ тастан үлэһити туппаппыт,  барытын кэргэмминээн бэйэм көрөбүн уонна оҕолорбут көмөлөһөллөр. Барыта санаа хоту этэҥҥэ баран истэр, былааммыт элбэх. Холобур, бу  кууруссаларбытыттан атын боруоданы иитиэхпитин эмиэ баҕарабыт. Дьокуускайдааҕы көтөрү иитэр баабырыка үлэһиттэрэ сымыыттан тахсыбыт чоппууска түөрт ыйын туоллаҕына, атыыга таһаараллар. Онон бу бары түөрт ыйдаах итиэннэ ирдэнэр быһыыларын ылбыт кууруссалар. Барахсаттар үйэлэрэ кылгас, 1,5 саастарыгар диэри сымыыттыыллар, инньэ гынан, үчүгэйдик сымыыттыыларын туһугар табыгастаах усулуобуйа тэриллиэхтээх итиэннэ саастара таҕыста даҕаны, эдэрдэринэн солбуйан иһиллиэхтээх.

Кууруссалар саҥа сирдэригэр олохсуйаннар, сымыыттаан эрэр эбиттэр. Кэпсэтэр кэммитигэр Лариса Владимировна биир таас сымыыты хомуйда. Ону ватсаабынан биллэрии таһааран батарабын, уон устууканы 100 солкуобайга биэрэбин диир. Кэлин бөһүөлэк маҕаһыыныгар сылдьан көрбүтүм, атын сиртэн аҕалыллыбыт сымыыт 96 солкуобайга атыыланар. Онон биир мөһөөк диэн бэйэ сибиэһэй сымыытыгар саамай сөптөөҕүн ааһан, удамыр сыана диир сиэрдээх.

Даҕатан эттэххэ, Сангаарга, түөрт тыһыынча кэриҥэ киһи олорор бөһүөлэгэр олохтоох аһы-үөлү оҥорууга үлэлиир хаһаайыстыба тарбахха баттанар. Сирэ-уота табыгаһа суох буолан, манна ынах сүөһүнү төрүт туппаттар, инньэ гынан кырдьаҕастар этэллэринэн, нэһилиэктэртэн аҕалыллар эт-үүт, арыы былдьаһыгынан барар, оттон сибиинньэни биирдиилээн ыаллар (ону да уһаайбалаах өттүлэрэ) син ииттэ сатыыллар.

Кэнники сылларга «Саҥа саҕалыыр эдэр бааһынай хаһаайыстыба» федеральнай бырагыраамаҕа тирэҕирэн, бөһүөлэккэ үс киһи бааһынай хаһаайыстыбатын тэринэн, үлэлии-хамсыы сылдьар.  Ол – Лариса Кочкинаны таһынан, сүүрбэ ийэ сибиинньэлээх Аскалон Николаев итиэннэ Дьарбас диэн уруккута шахта көмөлтө хаһаайыстыбата турбут учаастагар сылгы базатын тэриммит Дмитрий Николаев буолаллар. Кинилэргэ быйыл куһу-хааһы иитиигэ грант ылбыт Марина Карпова эбилиннэ. Дьэ, бу дьон  атахтарыгар туран, кэккэлэрэ хаҥаан истэҕинэ, улуус киинин олохтоохторо миэстэҕэ оҥоһуллубут сибиэһэй эти, сымыыты амсайыахтара турдаҕа.