«Төлөннөр» сырдык санаалара Харбалаах пааркатыгар сандаарда

Таатта улууһун олохтоохторо бары билэллэр, Харбалаахха илин эҥээр улуустарга суос-соҕотох, аҥаардас олохтоох дьон — сахалар үлэлиир, чох хостуур промышленнай тэрилтэ — «Төлөн» ААО баарын. Ааспыт нэдиэлэҕэ биһиги Харбалаахпытыгар үөрүүлээх бырааһынньык буолан ааста. Быйыл Россия үрдүнэн шахтер күнэ бэлиэтэнэр буолбута 70 сылын бу тэрилтэ үлэһиттэрэ киэҥник бэлиэтээтилэр.

Харбалаахтааҕы чох хостуур тэрилтэбитин, кини араас отделларын олохтоох уолаттара салайан олороллор. Ыччаттарбыт араас ыарахан уйуктаах техникалары дэгиттэр баһылыыллар. Холобур, 1981 сылтан буровой станок машиниһыттан үлэтин саҕалаабыт Прокопий Дмитриевич Рахлеев билигин генеральнай директорынан үлэлии олорор. Кылаабынай инженеринэн В.В.Кондрашов, кылаабынай бухгалтерынан 1987 сылтан Р.А.Павлова, экономиһынан Е.В.Кондрашова, транспортнай учаастак начальнигынан Ф.С.Халыев, хаһаайыстыбаннай чаас сэбиэдиссэйинэн М.В.Трофимов, механигынан Р.В.Винокуров, сэкирэтээринэн В.П.Дайбаннырова үлэлииллэр. Суоппардарынан бырааттыы Теряковтар, С.В.Соломонов, М.Д.Рахлеев, бырааттыы Винокуровтар, хайа учаастагын начальнигынан А.Г.Федоров, бульдозеристарынан Ф.Ф.Халыев, И.И.Слепцов, сварщиктарынан М.С.Аянитов, Н.Е.Большаков, Д.В.Теряков, ууһунан Г.Р.Ковлеков, хачыгаардарынан А.И.Семенов, К.С.Халыев, слесарынан П.П.Гаврильев, ыскылаат сэбиэдиссэйинэн Н.Н.Мосорин, диспетчеринэн Л.В.Ефимова, вулканизаторщигынан А.Н.Искаков, погрузчик машиниһынан Р.В.Ксенофонтов уо.д.а. өр сылларга үтүө суобастаахтык үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Бу үөһээ ааттаммыт шахтердарбыт «Шахтер күнүн 70 сыла» Россия мэтээлинэн наҕараадаланнылар.

Кинилэри кытта тэҥҥэ бэтэрээн үлэһиттэр ыҥырыллан, бочуоттаах ыалдьыт буоллулар. Кинилэр истэригэр Дьокуускай куораттан 84 саастаах В.З.Нестеров, 1967 с. үлэлээбит А.Е.Дедюкин, И.Н.Канаев, Ытык Күөлтэн өр сылларга суоппарынан үлэлээбит Г.Г.Макаров, А.Н.Туласынов, Я.Я.Аввакумов, тыыл, үлэ бэтэрээннэрэ М.Д.Егорова, В.В.Данилов, В.И.Чахов, Ю.А.Марков уо.д.а. ыалдьыттаан, мэтээл ылан үөрдүлэр-көттүлэр. Бу буоллаҕа, үлэ дьонун чиэстээһин үтүө холобура.

Биһиги Харбалаахтааҕы разрезпытыттан кынат үүннэрэн, өрөспүүбүлүкэҕэ, улууска, нэһилиэккэ салайар үлэҕэ үүнэн тахсыбыттар аҕыйаҕа суохтар. Ол курдук карьерга 17 сыл үлэлээбит А.И.Кулачиков Орто Амма нэһилиэгин баһылыгынан, С.С.Бурнашов Уус Алдан улууһун баһылыгын солбуйааччытынан, В.В.Омуков СР ОДьКХ ГУТ генеральнай директорынан, В.Г.Иванов кини солбуйааччытынан, А.Е.Васильев «Туймаада-нефть» ААО генеральнай директорын солбуйааччынан үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Тыл этээччилэр кэккэ сылларга тэрилтэни салайа сылдьыбыт И.И.Бурнашов, В.Е.Соломонов, С.С.Бурнашов, В.Г.Иванов үтүө ааттарын иһирэхтик аҕыннылар. Тэрилтэ атаҕар туруутугар А.К.Варламов, А.П.Кулаковскай, Ю.А.Марков, В.В.Данилов, П.П.Гаврильев, нуучча В.А.Кондрашов уо.д.а. үгүс сыраларын биэрэн үлэлээбиттэрэ. Манна даҕатан этэр буоллахха, шахтер үлэтин сахалар да кыайа-хото тутан үлэлээбиттэрэ, үлэлииллэр.

Карьер коллектива олохтоох культура дьиэтин үлэһиттэриниин, нэһилиэк эдэр ыччатын кытта бырааһынньыктааҕы кэнсиэри бэлэхтээтэ. Кэнсиэри Надя Спиридонова, Света Прокопьева тойугунан саҕалаатылар. Кэнсиэргэ саха талааннаах ырыаһыта, Харбалаахтар бэйэбит уолбут Э.Э.Власов-Ыра Чаҕаан, эдэр кэскиллээх ырыаһыт Рома Дедюкин-Дуораан ыҥырыллан кэлэн ыллаан, бырааһынньыгы улаханнык киэргэттилэр.

Нэһилиэк баһылыга А.И.Кулачиков эҕэрдэлээн, махтанан туран тыл эттэ. Нэһилиэккэ «төлөннөр» үгүс көмөнү оҥорбуттар, оҥороллор. Сэлиэнньэни ырааһырдыыга үгүстүк техниканан көмөлөспүттэр. Түгэнинэн туһанан эттэххэ, биһиэхэ, «Эрэл» инбэлииттэр обществоларыгар сыл аайы харчынан көмөлөһөллөр диэн этэн туран, истиҥ махталбын тиэрдэбин. Бырааһынньыкка мустубут дьону Дьокуускайтан кэлбит, карьерга икки сыл директорынан үлэлээбит В.Г.Иванов эҕэрдэлээтэ. Кини В.В.Омуков аатыттан эҕэрдэ тыл тиэртэ. Кини этиититтэн тэрилтэҕэ «Төлөн» диэн ааты В.В.Омуков иҥэрбитин биллибит.

Бу бырааһынньыгынан уонна тэрилтэ тэриллибитэ 50 сылынан тэрилтэ генеральнай директора П.Д.Рахлеев Сынньалаҥ пааркатын сырдатар ситими бэлэхтээтэ уонна төлөбүрүн тэрилтэ уйунарын туһунан иһитиннэрбитин, мустубут дьон дохсун ытыс тыаһынан көрүстүлэр. Дьэ, ол кэнниттэн паарка уота холбонорун кытта, пааркабыт иһэ сып-сырдык уотунан сандаарыс гына түспэт дуо?! Оҕо аймах, олохтоохтор үөрүүбүт үксээтэ. Ити кэнниттэн П.Д.Рахлеев карьерга үлэлии сылдьыбыт, үлэлээбит үлэһиттэригэр үбүлүөйдээх мэтээллэри туттарда. Ырыа-тойук хойукка диэри дьиэрэйдэ. Үрдүк мэҥэ халлааҥҥа араас эгэлгэ уот сардаҥата күлүмүрдүү оонньоото.

Ол кэмҥэ урут үлэлии сылдьыбыт бэтэрээннэри көрсөн кэпсэттим. А.Е.Дедюкин 1967 с. үлэлии киирбит уонна биир сыл үлэлээн баран, үөрэххэ барбыт. Үөрэҕин бүтэрэн баран, Ытык Күөлгэ өр кэмҥэ «Сельэнергоҕа» электригинэн үлэлээбит. Кини чох разреһа эдэр дьон идэтин таба таларыгар, үлэҕэ-хамнаска буһуу оскуолата буолбута диэн ахтар. Г.Г.Макаров суоппар идэтин баһылыаҕыттан ханна да халбарыйбакка өр сылларга биир тэрилтэҕэ үлэлээбит. Ити кэм устата төһөлөөх чоҕу таспытын ааҕан сиппэккин. Чох карьера «Төлөн» ААО буоларыгар бастакы күрдьэх чоҕу кутар чиэс киниэхэ итэҕэйиллибитин күн бүгүн астынан ахтар. Бэтэрээннэр үлэлээбит тэрилтэлэригэр махталлара улахан. Өрүү көмөлөһөллөр, ытыктаан кэрэ-бэлиэ кэмнэригэр ыҥыраллар диэн махтаналлар.

Аны күһүн тэрилтэ 50 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиэҕэ. Онно бэлэмнэнэн билигин түбүк үөһүгэр сылдьаллар. Түгэнинэн туһанан коллектив үлэһиттэрин, бэтэрээннэрин — барыларын быйылгы үбүлүөйдээх сылларынан итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибит.