"Улуус олоҕо": Сир түннүгэ, кыраайы үөрэтээччи, хоһоонньут Геннадий Иванов төрөөбүт түөлбэтин айар-тутар

09:09, 26 апреля 2018
Текст:
Читайте нас на
Яндекс Новости
zen.png

Куокуй олохтоохторо быйыл кыһын 70 сааһын томточчу туолбут Геннадий Васильевич Иванову сир түннүгэ, кыраайы үөрэтээччи, хоһоонньут диэн билинэллэр. “Улуус пааспарын” суруйа тиийбиппитигэр, нэһилиэк дьаһалтатын үлэһиттэрэ кинини көрүһүннэрбиттэрэ. Кырдьык, талба талаан, мындыр өй, дойдуга бэриниилээх буолуу курдук бастыҥ хаачыстыба барыта биир киһиэхэ түмүллүбүтэ — чахчы ураты суолталаах.


Дьагыамаҕа 1946 с. туруоруллубут Кыайыы сэргэлэрэ. Геннадий Иванов түһэриитэ.

Геннадий Иванов булчут дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүт-үөскээбит буолан, кыра сааһыттан булка-аска сыһыаннаах, айылҕаҕа чугас буола, сахалыы сиэри-туому тутуһа    улааппыт. Онон буоллаҕа бэрт эдэриттэн айылҕаны кэтээн көрөн, хаарыскаҕа түһэрэн үйэтитэр идэлээх. Бу дьарыгын өссө оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан саҕалаабыт. Онуоха 1959 с. оскуола дириэктэринэн ананан кэлбит, кэлин учууталлаабыт, интэринээт сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит Винокуров Иван Степанович тирэх буолбут. Хаартыскаҕа түһэриини олус дьиктиргиир-кэрэхсиир уолчааны таба көрөн, аппараатынан туттарга үөрэппит, онтон эмин-томун суурайан оҥорорго, бэчээттииргэ уһуйбут. Ити кэмтэн ыла Геннадий хаартыскаҕа түһэрэр аппаратын туппутунан сылдьан, аймахтарын, доҕотторун уонна биир дойдулаахтарын үөрүүлээх да, хомолтолоох да түгэннэрин үйэтитэр идэлэммит. Онон Куокуй дьонугар 1970-с сыллартан мунньуллубут хаартыскалар үксүлэрэ Геннадий Васильевич түһэриилэрэ буолаллар. Кэлин цифровой аппарат дэлэйэн, хаартыскаҕа түһэрии түбүгэ-садьыга аҕыйаан уонна хаачыстыбата даҕаны быдан тупсан, тулалыыр эйгэни итиэннэ айылҕа араас көстүүлэрин дьүһүйүүгэ ылсыбыт. Хас да түһэриитэ былырыын, Экология сылынан, Кэбээйи улууһун кэрэ айылҕатын көрдөрөр альбомҥа киллэриллибит.

Саҥаҕа сайаҕас, кэрэни кэрэхсиир киһи иккис дьарыга – күн-дьыл туругун бэлиэтэнии. Ол туһунан бэйэтэ маннык кэпсиир:

Ити бастаан үлэ күнүн бэлиэтэнииттэн саҕаламмыта. Бэйэм улахан үөрэҕим суох, Хотугу Осетияҕа мэхэньисээтэрдэр куурустарын бүтэрбитим. 1965 сыллаахха катерга үлэлии киирбитим, оччолорго бу Куокуйтан Луҥха үрэҕинэн Өлүөнэ өрүскэ киирэн Сангаартан уонна Дьокуускайтан холкуос, сопхуос таһаҕаһын таһааран, сороҕун манна аҕаларбыт, сороҕун Бүлүү өрүһүнэн Мукучуга тиийэ таһарбыт. Онно сылдьан, «бүгүн бачча кыраадыс сылаас» эбэтэр «маннык тыаллаах» диэн күн-дьыл туругун сурунарым. Онтукам мунньуллан хас да тэтэрээт буолбута. Билигин бэлиэтээһиммин компьютерга оҥоробун. Өр сыллар чахчыларын тэҥнээн көрдөхпүнэ, биллэн турар, маарыннаһара элбэх, ол эрээри, бу кэнники сылларга сылыйыы барда диэн сөпкө этэр эбиттэр, халлааммыт температурата үрдээн иһэр.

Катерга үлэлии сылдьан өссө кыралаан хоһоон суруйарга холонор буолбутум. Аармыйаҕа сылдьан, дойдубар ахтылҕаммын хоһоонунан таһаарарым. Бастаан ханна да мээнэ көрдөрө сатаабат этим. Арай кэлин, дөрүн-дөрүн улууһум хаһыатыгар «Дабааҥҥа» бэчээттэтэр буолбутум. Лаппа сааһыран баран, 2011 сыллаахха отучча хоһоону уонна уон үһүйээни түмэммин, улуустааҕы «Дабаан» хаһыат типографиятыгар «Дорообо, саҥа күн!» диэн ааттаах хомуурунньугу таһаартарбытым.

Багдарыын Сүлбэ кинигэлэрин ааҕан баран, биһиги да дойдубут сирдэрин аатын хомуйдахха хайдах буолуой дии санааммын. Онон 1970-с сыллартан балачча матырыйаалы мустум. Багдарыын Сүлбэни кытары кэпсэтэ, суруйса сылдьыбытым, хомуйбут матырыйаалбыттан ыыппытым. Ону Куокуйтан төрүттээх, Дьокуускайга олорор суруйааччы Василий Иванов көрөн бэркэ биһирээбит этэ итиэннэ эбии матырыйаал хомуйтаран, бэйэтэ эмиэ эбэн-сабан, ситэрэн биэрбитэ. Ол түмүгэр 2009 сыллаахха «Көмүөл» кинигэ кыһатыгар Василий Иванов, меценат, геолог идэлээх Семен Павлов уонна мин ааптардаах «Алаас аатынан, дойду сураҕынан» диэн кинигэ бэчээттэммитэ. Онно барыта 1,5 тыһыынча сир аата киллэриллибитэ. Сир аатын хомуйуунан дьарыктана сылдьан билбитим, бу Куокуйбут күөллэрин, сыһыыларын аата үксэ тоҥустуу эбит, нэһилиэкпит Куокуй хоһуун аатын ылбыт. Ол эрээри, «куокуй» диэн тыл суолтата биллибэт. Эдьиийим Аксиния Николаевна Павлова көҕүлээһининэн, нэһилиэк балыксыттарын туһунан дьоҕус кинигэни оҥорон, принтерга аҕыйах ахсаанынан таһааран, интэриэстээх дьоҥҥо биэртэлээбитим.

Геннадий Васильевич нэһилиэгин дьонун төрдүн-ууһун туһунан балачча матырыйаалы хомуйбут, онно тирэҕирэн билигин оҕолоругар анаан, бэйэтин төрүччүтүн оҥорор итиэннэ ахтыыларын сурунар. Дьокуускайга олорор доҕоро, үөлээннээҕэ, эмиэ хас да кинигэ ааптара Федор Григорьевич Гуляев ноутбук ыытан, онно үлэлиир, бэйэтэ бэчээттиир, өссө сканерынан  хаартыскалары киллэрэр.

— Биһиги Григорий Васильевичпыт нэһилиэк, улуус араас тэрээһиннэригэр көхтөөхтүк кытар, кэнсиэртэрбитин ырыанан киэргэтэр. Быраата Павеллыын хас да ырыаны айда, олортон «Дорообо, саҥа күн!» ордук биллэр. Оҕолоро эмиэ ырыа куттаахтар, уолаттара гитараҕа оонньууллар, аны сиэннэрэ сыанаҕа тахсан эрэллэр, — диир олохтоох библиотека сэбиэдиссэйэ Варвара Спиридонова.

Куокуй биир дьоһун мааны-киһитэ, сир түннүгэ, кыраайы үөрэтээччи уонна хоһоонньут Геннадий Иванов сүрэҕин таптыыр дьарыгын сайыннаран, күннээҕи судургу олоҕу киэргэтэр, олоххо көхтөөх буоларга үүнэр сүһүөх ыччакка холобур буолар.


«Улуус олоҕо» бырайыак өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун, айар-тутар үлэлэрин туһунан кэпсиир. Чуолаан кинилэр бэйэлэрин ситиһиилэринэн, кыһалҕаларынан тыа сиригэр олоҕу туталлар. Хас биирдии улууска тиийдэххэ, Саха сирэ олус да киэҥин, ураты күндүтүн билэҕин. Оччоҕо киһи ханна баҕарар олоруон, үлэлиэн, сайдыан сөбүн итэҕэйэҕин. Биллэн турар, кытыы сиргэ олохсуйуу чэпчэки буолбатах, ардыгар — ыарахан да диэххэ сөп. Ол гынан баран, тыа киһитэ барахсан төрөөбүт дойдутугар тапталын иҥэрэн, дириҥ ис хоһоонноох олоҕу салайсар. 

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
Ключевые слова
19 марта 19.03
  • -10°
  • $91,98
  • 100,24

Сообщить об опечатке

Текст, который будет отправлен нашим редакторам: